Tevriye Sözler – Tevriye Söz Sanatı
Edebiyat bir sanat, hem de sanatların en yücelerinden biri. Bir başka deyişle “söz cambazlığı”.
Tevriye sözü kulaklara yabancı gelse de, aslında lise edebiyat derslerinde belki de “Nedir bu yahu?” diye öfkelenerek öğrendiğimiz güzel bir söz sanatı. Birden çok gerçek anlamı olan bir sözü herkesçe bilinen (yakın) anlamında değil de uzak anlamını kastederek kullanma sanatı yani…
Örnekleri okuduğunuzda belki de hatırlayıp “Aaa ben bunu biliyordum zaten.” diyeceğiniz bir sanat. Huzurlarınızda birbirinden dev tevriye sanatı kullanımı örnekleri.
Bu kadar letâfet çünkü sende var
Beyaz gerdanında bir de ben gerek”
Bu kadar güzellik sende varken beyaz gerdanında da bir ben olmalı diyor. İkinci dizede “ben” tevriyeli kullanılmıştır. Yakın anlamı, vücuttaki siyah kabartı; uzak anlamı ise, 1. tekil kişidir.
Senden bilirim yok bana bir fâide ey gül
Gül yağını eller sürünür, çatlasa bülbül…”
Kanun çalacağız diye çıkıp orta yere Kanunu çaldılar yere. Can Yücel (“Kanunu çaldılar” ifadesinde “kanun” sözcüğü hem “enstrüman” hem de yasa anlamında kullanıldığından tevriyelidir.
anlamdan çok uzak anlamı kastedilerek kullanılmasıdır. Bir başka deyişle sesteş sözcüklerin birden çok anlamıyla kullanılmasına “tevriye” denir.
Gül yağını eller sürünür, çatlasa bülbül.
Bu dizede geçen “el” sözcüğü hem “organ adı” hem de “kalıcı kalan” anlamında kullanıldığı için tevriyelidir.
Tevriyede de kimi zaman sözcüğün yakın anlamı söylenip uzak anlamı da anlatılabilir.
Havada yaprağa döndürdü rüzgar beni
Bu dizede “rüzgar” sözcüğü “yel” ve “zaman” anlamında kullanarak “zaman” kavramı kasdedilmiştir.
Bu kadar şetafet çünkü sende var.
Beyaz gerdanında bir de ben gerek
Bu beyitteki “ben” sözcüğü, hem “deri üzerindeki siyah noktacık iz” hem de söyleyen kişinin yerini tutan “ben” zamiri anlamlarına gelebilecek biçimde kullanıldığı için tevriye yapılmıştır.
Kinayeden ayrılan yönü ise kinayede uzat anlamın mecazı olarak kullanılmasıdır. Tevriyede ise, yakın ve uzak anlam da gerçek anlamlıdır
